Συνοπτική ιστορία των Βράχων και των Ιερών Μονών των Μετεώρων

Στην κεντρική Ελλάδα και συγκεκριμένα στο βορειοδυτικό τμήμα της Θεσσαλίας, ανάμεσα στα Χάσια ΒΑ και την Πίνδο δυτικά, εκεί που τελειώνει η Θεσσαλική πεδιάδα, υψώνονται γιγάντιοι βράχοι που δημιουργούν ένα θέαμα μοναδικό ίσως στον κόσμο.

Το φαινόμενο των βράχων δεν αναφέρεται ούτε στη μυθολογία ούτε από κάποιον Έλληνα ή ξένο ιστορικό. Εδώ και χίλια περίπου χρόνια άρχισαν να ασχολούνται οι ιστορικοί και οι γεωλόγοι με τη δημιουργία αυτών των βράχων, διατυπώνοντας διάφορες θεωρίες.

Η επικρατέστερη θεωρία είναι του Γερμανού γεωλόγου Φίλιπσον ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα στα τέλη του 19^ου αιώνα. Σύμφωνα με την θεωρία του ένας μεγάλος ποταμός είχε τις εκβολές του στην περιοχή αυτή, που για εκατομμύρια χρόνια καλυπτόταν από ένα στενό και βαθύ θαλάσσιο τμήμα. Τα νερά του ποταμού εναποθέτουν στις εκβολές φερτές ύλες και πέτρες και γενικότερα διάφορα υλικά που μεταφέρονταν με τα νερά του από βορειότερα τμήματα της αρχέγονης κεντρικής Ευρώπης. Από τη συσσώρευση των υλικών αυτών σχηματίστηκαν δελτογεννείς κώνοι.

Πριν από 25-30 εκατομμύρια χρόνια μετά από γεωλογικές μεταβολές που συνέβησαν κατά τη διάρκεια των αιώνων, ανυψώθηκε το κεντρικό τμήμα της σημερινής Ελλάδος και βυθίστηκε η περιοχή της Θεσσαλίας, η οποία αποτέλεσε μία λίμνη. Αργότερα δημιουργήθηκε το άνοιγμα των Τεμπών, με αποτέλεσμα τα νερά να χυθούν στο σημερινό Αιγαίο και να αποκαλυφθεί η θεσσαλική πεδιάδα.

Κατά την τριτογενή περίοδο στη διάρκεια των αλπικών πτυχώσεων, αποκόπηκαν οι συμπαγείς όγκοι των “βράχων” από την οροσειρά της Πίνδου που δημιουργήθηκε και με την πάροδο των αιώνων σχηματίσθηκε ανάμεσά τους η κοιλάδα του Πηνειού ποταμού.

Με τη συνεχή διάβρωση από τους ανέμους και τις βροχές, καθώς και από άλλες γεωλογικές μεταβολές, οι βράχοι αυτοί στο πέρασμα εκατομμυρίων ετών πήραν την σημερινή τους μορφή.

Στις κοιλότητες των βράχων, στις σχισμές τους και στις κορυφές τους βρήκαν προστασία οι άνθρωποι της περιοχής από τις επιδρομές διαφόρων κατακτητών και αυτών που πέρασαν από την περιοχή.

Στους βράχους αυτούς βρήκαν καταφύγιο και αρκετοί τολμηροί ερημίτες και αναχωρητές οι οποίοι αναζητούσαν ψυχική ηρεμία, γαλήνη και με την προσευχή επιδίωκαν την χριστιανική τελειότητα.

Στην αρχή οι ασκητές ήταν απομονωμένοι και προσεύχονταν σε μικρά παρεκκλήσια, τα λεγόμενα “προσευχάδια”, όχι μόνον για τη δική τους σωτηρία αλλά και για την σωτηρία όλων των ανθρώπων. Η ζωή τους ήταν λιτή και η εργασία επίπονη.

Το πότε κατοικήθηκαν οι βράχοι δεν είναι γνωστό, σύμφωνα όμως με τις γραφές που υπάρχουν, παρουσιάζεται ο μοναχισμός όταν πλέον είχε οργανωθεί. Σύμφωνα με τους βυζαντινολόγους, οι πρώτοι ασκητές πρέπει να είχαν καταφύγει στους βράχους προς το τέλος τις πρώτης χιλιετίας. Ως πρώτος ασκητής αναφέρεται ο Βαρνάβας περί τα 950-970 μ.Χ., ο οποίος ίδρυσε τη Σκήτη του Αγίου Πνεύματος και ακολούθησε η ίδρυση της Σκήτης της Μεταμορφώσεως από τον Κρητικό μοναχό Ανδρόνικο στις αρχές του 1000 μ.Χ. Κατόπιν ιδρύεται η Σκήτη των Σταγών ή Δούπιανη περί τα 1150-1160 μ.Χ.

Εκτός από τις προαναφερθείσες σκήτες υπήρχαν και άλλες σε διάφορες κοιλότητες γύρω από τον βράχο της Δούπιανης, του Αγίου Πνεύματος και του βράχου της “Σουρλωτής”. Στις αρχές του 12^ου αιώνα είχε πια συγκροτηθεί στον χώρο των Μετεώρων μικρή ασκητική πολιτεία με κέντρο λατρείας τον ναό της Θεοτόκου που αποτελούσε το “Κυριακό” ή “Πρωτάτο” και ο οποίος σώζεται μέχρι σήμερα και βρίσκεται νότια του βράχου της Δούπιανης.

Στον μικρό αυτό ναΐσκο συνέρεαν από τα ασκητήριά τους για να τελέσουν την κοινή λατρεία προς τον Θεό, να συζητήσουν για τα διάφορα προβλήματα που τους απασχολούσαν και να ζητήσουν την βοήθεια των άλλων ασκητών, για να φέρουν σε πέρας δύσκολες εργασίες. Ο επικεφαλής της Σκήτης της Δούπιανης ή Σκήτης των Σταγών έφερε τον τίτλο του “Πρώτου” και “καθηγουμένου” της Μονής της Θεοτόκου της Δούπιανης.

Μετά από διακόσια περίπου χρόνια, στα μέσα περίπου του 14^ου αιώνα (1340-1350 μ.Χ.), ιδρύεται η Ι. Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος από τον όσιο Αθανάσιο, ο οποίος έδωσε στον μεγάλο βράχο “Πλατύ Λίθο” το όνομα Μετέωρο και από τότε όλοι οι βράχοι φέρουν αυτό το όνομα.

Στην συνέχεια έχουμε την δημιουργία πολλών ιερών μονών σε διάστημα 2 αιώνων (14^ο – 15^ο), περίοδο μεγάλης ακμής του μοναχισμού στα Μετέωρα. Ο αριθμός τους τότε φτάνει τα 24.

Στα μέσα του 14^ου αιώνα αναπτύσσει μεγάλη δράση ο καθηγούμενος της Σκήτης των Σταγών (Δούπιανης) ιερομόναχος Νείλος, ο οποίος είναι ιδρυτής και κτίτορας της Ι. Μονής Αναλήψεως (σήμερα Ι. Μ. Υπαπαντής) με πολύ σημαντικές τοιχογραφίες. Οι πρώτοι ασκητές αναρριχήθηκαν στους βράχους χρησιμοποιώντας σκαλωσιές που τις στήριζαν σε δοκάρια σφηνωμένα σε τρύπες μέσα στον βράχο. Αργότερα χρησιμοποίησαν τις ανεμόσκαλες και το δίχτυ, μέχρι που στις αρχές του εικοστού αιώνα λαξεύτηκαν οι πρώτες σκάλες .

Με το πέρασμα των χρόνων και κάτω από διάφορες δυσκολίες των καιρών, όπως διάφοροι κατακτητές της περιοχής, επιδρομές ληστών και άλλοι παράγοντες, οδήγησαν πολλές από τις ακμάζουσες Ι. μονές στην εγκατάλειψη και καταστροφή (περίοδος παρακμής μετά τον 17^ο αιώνα). Σήμερα συνεχίζουν χωρίς διακοπή την παράδοση της ορθοδοξίας για πάνω από 600 χρόνια οι Ι. Μονή Μεγάλου Μετεώρου (ή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος), Ι. Μονή Βαρλαάμ, Ι. Μονή Αγίου Στεφάνου, Ι. Μονή Αγίας Τριάδος, Ι. Μονή Αγίου Νικολάου Αναπαυσά, και η Ι. Μονή Ρουσάνου.

Επίσης με τις φιλότιμες προσπάθειες των μοναχών, του μητροπολίτου Σταγών και Μετεώρων κ. Σεραφείμ και τη συνδρομή του Κράτους, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και διαφόρων πολιτών, έχουν συντηρηθεί και αναστηλωθεί οι ιερές μονές του Αγίου Νικολάου Μπάντοβα (Μετόχι της Ι. Μονής Αγίας Τριάδος) και της Υπαπαντής (Μετόχι της Ι. Μονής Μεταμορφώσεως ή Μεγάλου Μετεώρου).

ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1) Για ποιο λόγο τα μοναστήρια των Μετεώρων συγκαταλέγονται στα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς ;

Η ΟΥΝΕΣΚΟ έχει χαρακτηρίσει τα ‘Aγια Μετέωρα “ως διατηρητέον μνημείον της Ανθρωπότητας“. Δεν ανήκουν μόνον στην Ελλάδα αλλά και σε όλο τον κόσμο. Το ίδιο ισχύει για το ‘Aγιον Όρος, τον Μυστρά, την Ι. Μονή του Οσίου Λουκά κ.α.. Έτσι τα μοναστήρια των Μετεώρων συγκαταλέγονται στα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, γιατί αποτελούν ένα μοναδικό αρμονικό συνταίριασμα βυζαντινής αρχιτεκτονικής και φυσικής ομορφιάς. Τα κτίσματα των μονών φαίνονται σαν μία συνέχεια των βράχων, σαν μια φυσική απόληξή τους. Επίσης γιατί είναι ένας ανεκτίμητος καλλιτεχνικός και κειμηλιακός θησαυρός. Ακόμη, η παρουσία πολλών μοναστηριών σε έναν τόσο μικρό χώρο, καθώς και η ορθόδοξη πνευματική ζωή και άσκηση προκάλεσαν τον θαυμασμό των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Τέλος, επειδή τα μοναστήρια είναι φορείς πολιτισμού, που – όπως ξέρουμε – δεν κλείνεται σε καμιά πατρίδα.

2) Ποιος ήταν ο μέγιστος αριθμός μοναστηριών της μοναστικής κοινότητας; Μπορείτε να μας αναφέρετε πολύ σύντομα την ιστορική εξέλιξή τους ;

Α) Ο μέγιστος αριθμός μοναστηριών ήταν 24.

1) ‘Αγιον Πνεύμα, 2) ‘Aγιος Μόδεστος, 3) ‘Aλυσος του Αποστόλου Πέτρου, 4) ‘Aγιος Ιωάννης Πρόδρομος, 5) ‘Aγιοι Ταξιάρχες, 6) ‘Aγιος Γεώργιος Μανδηλάς, 7) ‘Aγιος Δημήτριος, 8) ‘Aγιος Αντώνιος, 9) ‘Aγιος Αθανάσιος, 10) Παναγία, 11) ‘Aγιος Νικόλαος Μπάντοβας, 12) ‘Aγιος Νικόλαος Κοφινάς, 13) Μεταμόρφωση του Σωτήρος, 14) Βαρλαάμ, 15) ‘Aγιος Στέφανος, 16) Αγία Τριάδα, 17) Αγία Μονή, 18) Ρουσάνου, 19) Υπαπαντή, 20) Παντοκράτορας, 21) Καλλιστράτου, 22)  Υψηλοτέρας ή Καλλιγράφων, 23) ‘Aγιοι Απόστολοι και 24) ‘Aγιος Νικόλαος Αναπαυσάς.

Β) Κατά την παράδοση, ήδη από τον 9^ο αιώνα έρχονται στα Μετέωρα οι πρώτοι ασκητές. Αρχικά ζούσαν μόνοι τους σε σπηλιές. Αργότερα έχουμε μια πρώτη μορφή οργάνωσης, τις σκήτες και μετά δημιουργούνται τα κοινόβια. Κατά τους χρόνους της συγγραφής του χρονικού των Μετεώρων (1521 ή 1524) τα πιο πολλά από τα 24 μοναστήρια, που αναφέραμε προηγουμένως, είχαν ήδη αφανιστεί. Η κατάσταση αυτή της παρακμής και του μαρασμού κράτησε μέχρι την εποχή που ανέβηκαν στον μητροπολιτικό θρόνο της Λαρίσης ο Βησσαρίων Α΄ ο από Δημητριάδος (1490), ο Μάρκος ο αγιασμένος και ο Βησσαρίων ο Β΄ ο από Σταγών ( 1489- 1541), που κατέβαλαν πολλές προσπάθειες για την αναδιοργάνωση του μοναχισμού στα Μετέωρα.

Ακολουθεί έτσι μια περίοδος ακμής, κατά την οποία λειτουργούν στα Μετέωρα σχολές κωδικογράφων. Έτσι πολλοί μορφωμένοι μοναχοί ασχολήθηκαν με την αντιγραφή χειρογράφων κωδίκων. Ταυτόχρονα τα μοναστήρια εξωραΐζονται, τα καθολικά αγιογραφούνται και γενικά υπάρχει μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα. Όμως από τις αρχές του 18^ου αιώνα ακολουθεί πάλι περίοδος παρακμής, αφού τα Μετέωρα έγιναν φυλακές και τόπος εξορίας όσων καταδικάζονταν από την Οθωμανική Κυβέρνηση.

Από το 1920 αρχίζει πάλι μια άνθηση, γιατί κατασκευάστηκαν στους βράχους λαξευτές σκάλες και γέφυρες. Έτσι έρχονται περισσότεροι προσκυνητές, αφού ο παλιός τρόπος ανάβασης με το δίχτυ , που ήταν μια καθημερινή αναμέτρηση με τον θάνατο, αποτελούσε πια παρελθόν. Το 1948 έγινε η κατασκευή ασφαλτοστρωμένου δρόμου και καταργήθηκε το άβατο για τις γυναίκες. Σήμερα, αν και τα Μετέωρα είναι μια τουριστική περιοχή, υπάρχει άνθηση του μοναχισμού και πολλοί νέοι ευλαβείς και μορφωμένοι προσέρχονται για να μονάσουν στα 6 μοναστήρια που σώζονται και λειτουργούν.

3) Ποιο είναι το πιο σημαντικό γεγονός για τις ιερές μονές των Μετεώρων;

Ο χώρος των Αγίων Μετεώρων από τον Οκτώβριο του 1995 με νόμο της Πολιτείας ανακηρύχθηκε τόπος ιερός, αναλλοίωτος και απαραβίαστος γεγονός που εξασφαλίζει την Ορθόδοξη αυθεντικότητά του και την αποτελεσματική προστασία του. Έτσι ακριβώς αναγνώρισαν τον χώρο οι αιώνες και τον ανακήρυξε με απόφασή του το 1990 η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος. Αυτός ο νόμος είναι πάρα πολύ σημαντικός και τον ζητούσαμε από χρόνια, γιατί :

• Ο όρος ‘Aγια Μετέωρα στη συνείδηση του πιστού δηλώνει όχι μόνο τα μοναστήρια αλλά και τη γύρω περιοχή. Όλα είναι αγιασμένα και αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο.
• ‘Αγια Μετέωρα σημαίνουν για όλους μας ό,τι και οι όροι “‘Aγιοι Τόποι”, “‘Αγιον Όρος”.
• Τα ‘Aγια Μετέωρα αποτελούν ταυτόχρονα και θρησκευτικά καθιδρύματα πνευματικής και ηθικής ακτινοβολίας αλλά και πολιτιστικά μνημεία.
• Τέλος τα ‘Aγια Μετέωρα αποτελούν μια Μοναστική Πολιτεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας σε μια ενιαία περιοχή, που διατηρείται από τη δημιουργία της αναλλοίωτη.

4) Μπορείτε να μας μιλήσετε για το τυπικό με βάση το οποίο λειτουργούν σήμερα οι Ιερές Μονές; ( κανόνες, αξίες, έθιμα κ.α. ).

Όλα τα μοναστήρια των Μετεώρων λειτουργούν ως κοινόβια, όλα δηλαδή είναι κοινά. Υπάρχει κοινή τράπεζα (φαγητό) για όλους τους μοναχούς. Κανένας δεν έχει χρήματα. Το ταμείο είναι κοινό, αλλά υπεύθυνος γι’ αυτό είναι ο ηγούμενος, που φροντίζει με αγάπη για όλη τη αδελφότητα του μοναστηριού.

Για καθετί που κάνει ο μοναχός ζητά την άδεια και την ευλογία του ηγουμένου, στον οποίο λέει κάθε σκέψη του και δέχεται από αυτόν πνευματική καθοδήγηση, προκειμένου στο τέλος της ζωής του να αγιαστεί. Οι μοναχοί προσπαθούν να τηρήσουν με ακρίβεια τρεις βασικούς κανόνες του μοναχισμού: την αγνότητα, την ακτημοσύνη και την υπακοή.

Ξυπνάνε στις 3.30 π.μ. και προσεύχονται ο καθένας χωριστά στο κελί του μέχρι τις 5.00 π.μ.. Από τις 5.00 π.μ. μέχρι τις 7.30 π.μ. γίνονται στον ναό οι ακολουθίες του Μεσονυκτίου, του Όρθρου και των Ωρών. Προσεύχονται και νηστεύουν σύμφωνα με τους κανόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Φροντίζουν για τη σωτηρία της ψυχής τους, αλλά ταυτόχρονα νοιάζονται για τον πλησίον τους και προσπαθούν να τον βοηθήσουν με πολλούς τρόπους. Όταν κάποιος νέος ή κάποια νέα καταφύγει στα μοναστήρια για να γίνει μοναχός ή μοναχή αντίστοιχα, δοκιμάζεται πρώτα για τρία χρόνια δόκιμος και μετά την άδεια του μητροπολίτη γίνεται μοναχός, αφού πρώτα βέβαια ο ηγούμενος κρίνει ότι είναι κατάλληλος για τη μοναχική ζωή.

5) Με ποιες δραστηριότητες ασχολούνται οι μοναχοί ( -ές) στα μοναστήρια;

Οι μοναχοί και οι μοναχές εγκαταλείπουν τον κόσμο και έρχονται στα μοναστήρια για να αγιαστούνε. Έτσι το πρώτο μέλημά τους, όπως αναφέραμε και προηγουμένως, είναι η προσευχή. Την προσευχή τη συνδυάζουν με την εργασία, για να ζήσουν πνευματικά και σωματικά. Οι εργασίες που αναλαμβάνουν οι μοναχοί λέγονται διακονήματα, γιατί γίνονται με πνεύμα αγάπης και θυσίας, αλλά και με πολλή ευλάβεια και προσευχή. Υπάρχουν διακονήματα που εναλλάσσονται κάθε εβδομάδα (της εκκλησίας, του ξενώνα, της κουζίνας κ.α.)και αυτά που μένουν σταθερά (αγιογραφίες, εργόχειρα, χρυσοκεντήματα, ράψιμο, παρασκευή θυμιάματος και κεριών). Λόγω του, τουρισμού οι μοναχοί είναι υποχρεωμένοι να ασχολούνται με την υποδοχή του κόσμου (αρχοντάρης), την ξενάγηση κ.α., ώστε όσοι έρχονται στα Μετέωρα να αποκομίζουν πολλά από την Ορθόδοξη Παράδοση και τη ζωντανή πίστη των μοναχών.

6) Ποια είναι η συμβολή των Ιερών Μονών των Μετεώρων στην πολιτιστική κληρονομιά;

Η συμβολή των μοναστηριών των Μετεώρων στην πολιτιστική κληρονομιά είναι πολύ σημαντική σε όλα τα επίπεδα (τοπικό,εθνικό,παγκόσμιο). Οι Μετεωρίτες Πατέρες δεν ξεκινούσαν για να δημιουργήσουν πολιτισμό πάνω στους αφιλόξενους βράχους . Ο πολιτισμός ήταν φυσικό επακόλουθο της αγάπης τους προς τον Κύριο. Έτσι η εργατικότητα, η αυτοθυσία, η πνευματικότητα και η φιλοκαλία τους έχουν προσδώσει στα μοναστήρια των Μετεώρων εξαιρετικό αρχιτεκτονικό κάλλος ομορφιά , αριστουργηματικές τοιχογραφίες, θαυμάσια χρυσοκέντητα και άλλα έργα τέχνης. Ο μεγαλύτερος όμως θησαυρός που διασώζουν είναι τα ιερά λείψανα των αγίων μας και η εν Χριστώ ζωή.

Επίσης η συμβολή των μετεωρίτικων μοναστηριών σε θέματα παιδείας είναι πολύ μεγάλη. Οι Μετεωρίτες Πατέρες με δικά τους χρήματα ίδρυσαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μετά ιερά εκπαιδευτήρια. Έτσι μέσα στα μοναστήρια με τη λατρευτική ζωή διατηρήθηκε μαζί με την Ορθόδοξη Πίστη μας και η ελληνική γλώσσα, αυτή που επέτρεπε στους σκλαβωμένους να διατηρούν την εθνική τους συνείδηση και τον πόθο για τη λευτεριά.

Τέλος, τα χειρόγραφα, τα έντυπα και τα έγγραφα που σώζονται στα μοναστήρια αποτελούν ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών, τόσο για την εκκλησιαστική όσο και για την εθνική μας ιστορία. Έτσι στους δύσκολους καιρούς που περνάμε σώζουν την ιστορία μας, την εθνική μας συνέχεια, την παράδοσή μας και την αυθεντική γνήσια μορφή του ευαγγελικού βίου, που αναζητάει η Ευρώπη και που έμεινε απαράλλακτη στην πορεία των 2000 χρόνων της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας,αφού τα ‘Αγια Μετέωρα είναι οι γνήσιοι συνεχιστές του Βυζαντινού πολιτισμού.

7) Ποιο ρόλο έπαιξαν οι περιηγητές που επισκέφτηκαν τα μοναστήρια των Μετεώρων στη διάδοση ή διαφύλαξη της Βυζαντινής παράδοσης;

Το φαινόμενο του περιηγητισμού δημιουργήθηκε στη Δυτική Ευρώπη από την Αναγέννηση και μετά ως συνέπεια της ακμής των κλασικών γραμμάτων. Έτσι ένας μεγάλος αριθμός περιηγητών επισκέφτηκε την Ελλάδα και ιδιαίτερα τα Μετέωρα. Τέτοιοι ήταν : ο Σουηδός J. Bjornstahl 1779 , ο ‘Aγγλος λόρδος R Curzon 1834 , ο Γάλλος αρχαιολόγος L. Heuzey 1858 , ο Ρώσος αρχιμανδρίτης Uspenskij 1859 κ.α.. Τα ταξιδιωτικά κείμενα που έγραψαν μας διασώζουν και μας παρέχουν σπουδαίες πληροφορίες για το χώρο, τα πράγματα και τους ανθρώπους που δεν ξέρουμε από άλλες πηγές.

Μερικοί δεν έδειξαν καμιά συμπάθεια και καμιά κατανόηση στον Ορθόδοξο Μοναχισμό. Τα κείμενά τους τα διακρίνει ειρωνική διάθεση προς τους μοναχούς, που τους φιλοξένησαν με εγκαρδιότητα, τους εμπιστεύτηκαν και τους έδειξαν τα πολύτιμα κειμήλια των μοναστηριών. Δεν μπορούσαν να ανεχτούν το Βυζάντιο και την καλλιτεχνική του κληρονομιά. Η αποδοχή της Βυζαντινής τέχνης θα γίνει αργότερα. Επίσης μερικοί ήταν συλλέκτες χειρογράφων, τα οποία αγόραζαν σε εξευτελιστικές τιμές. Όμως έτσι τελικά τα διέσωζαν, γιατί διαφορετικά ίσως είχαν χαθεί. Για παράδειγμα, τα χειρόγραφα που αγόρασε ο λόρδος R. Curzon φυλάγονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, ενώ δύο άλλα εικονογραφημένα περγαμηνά ευαγγέλια του 11^ου / 12^ου αιώνα που δεν μπόρεσε να αγοράσει από το Μεγάλο Μετέωρο, δεν βρίσκονται σήμερα στη βιβλιοθήκη του μοναστηριού και ούτε γνωρίζουμε κάτι για την τύχη τους.

8) Ποια είναι τα συναισθήματα και οι απόψεις των επισκεπτών κυρίως όταν είναι αλλοδαποί; Είναι σε θέση να κατανοήσουν τις αξίες του ελληνικού πολιτισμού και της Ορθοδοξίας;

Οι αλλοδαποί επισκέπτες, αν και άγευτοι του κάλλους και της ομορφιάς της ορθόδοξης παράδοσης και της βυζαντινής τέχνης, πραγματικά ενθουσιάζονται. Νιώθουν σαν κάτι να τους κυριεύει. Μένουν πολλή ώρα στον ναό, προσέχουν το καθετί και πολλοί – ίσως για πρώτη φορά στη ζωή τους – γονατίζουν και προσεύχονται. Έχουν πολλές απορίες και ζητούν από τους μοναχούς να τους υποδείξουν έναν νέο τρόπο ζωής χωρίς άγχος κοντά στον Θεό. Δεν είναι πάντα σε θέση να κατανοήσουν τις δικές μας αξίες, αλλά το θέλουν πολύ και προσπαθούν να το πετύχουν.

9) Ποιοι παράγοντες επέδρασαν απειλητικά στην ύπαρξη των Ιερών Μονών των Μετεώρων;

Βασικά επέδρασαν απειλητικά οι διάφοροι πόλεμοι. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας η Ιερά Μονή Αγίου Δημητρίου Μετεώρων (η Αγία Λαύρα της Θεσσαλίας) καταστράφηκε από τα στρατεύματα του Αλή πασά των Ιωαννίνων, επειδή είχε το μετερίζι του (αρχηγείο) του σ’ αυτή την περιοχή ο φλογερός ιερωμένος παπα- Θύμιος Βλαχάβας. Αυτός ήταν ο υποκινητής και αρχηγός επαναστατικού κινήματος (1809) εναντίον των Τούρκων. Κατόπιν οι Τούρκοι σφράγισαν τα μοναστήρια, έκλεισαν τους ηγουμένους στη φυλακή στα Ιωάννινα και τον παπα- Θύμιο τον έκοψαν σε τέσσερα κομμάτια.

Πολλές ζημιές έγιναν και κατά τη διάρκεια της Ιταλό -Γερμανικής κατοχής (1941-1944) και του εμφυλίου Πολέμου (1946-1949), όχι μόνον από τους κατακτητές, αλλά και από Έλληνες που χρησιμοποίησαν τα μοναστήρια των Μετεώρων ως πολεμικά καταφύγια ή ορμητήρια. Για παράδειγμα, οι γερμανικοί όλμοι κατέστρεψαν τον αγιογραφημένο με τον -Παντοκράτορα και τους τέσσερις Ευαγγελιστές- τρούλο του νέου καθολικού του ναού του Αγίου Χαραλάμπους της ιεράς Μονής Αγίου Στεφάνου. Επίσης στο ίδιο μοναστήρι αλλά στο παλιό καθολικό, (ναός Αγίου Στεφάνου) τα πρόσωπα και ιδίως τα μάτια όλων των Αγίων καταστράφηκαν.

10) Μπορείτε να μας μιλήσετε για το κοινωνικό έργο που επιτελούν τα μοναστήρια;

Το κοινωνικό έργο των μοναστηριών είναι πολύ σημαντικό. Αφήνοντας άλλα, πολλά και μεγάλα έργα, θα σας αναφέρω μερικά από αυτά:

• Η Ι. Μονή Βαρλαάμ έκτισε εδώ και χρόνια τη Βαρλάμειο Χριστιανική Εστία στην Καλαμπάκα, όπου σήμερα στεγάζεται η Μητρόπολη Σταγών και Μετεώρων καθώς και το Πνευματικό Κέντρο της Μητρόπολης. Επίσης έκτισε μεγαλοπρεπή ναό στην Καλαμπάκα προς τιμήν των Οσίων Μετεωριτών Πατέρων.
• Η Ι. Μονή Μεγάλου Μετεώρου έκτισε τον μεγαλοπρεπή ναό των Αγίων Θεοδώρων στην Αυλώνα της Βορείου Ηπείρου στην Αλβανία, τον οποίο το προηγούμενο άθεο καθεστώς είχε μετατρέψει σε σταθμό της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας του.
• Μόλις κατέρρευσαν τα αθεϊστικά και καταπιεστικά καθεστώτα των γειτονικών χωρών του πρώην Ανατολικού κόσμου, τα μοναστήρια μας με δική τους πρωτοβουλία ευαισθητοποιήθηκαν, κινήθηκαν αμέσως και βοήθησαν πνευματικά και υλικά τους αναξιοπαθούντες ομόδοξους αδελφούς μας.
• Τέλος, ιδιαίτερες προσπάθειες καταβάλλονται για την υλική συνδρομή και πνευματική στήριξη των ορθόδοξων αδελφών μας Σέρβων, οι οποίοι δοκιμάστηκαν σκληρά από τους βομβαρδισμούς του 1998-1999 με τα γεγονότα στο Κόσοβο.

11) Τι μέτρα έχουν ληφθεί για τη συντήρηση των Ιερών Μονών; Ποιος ο ρόλος του κράτους και της Ευρωπαϊκής Ένωσης σ’ αυτή; Ποιο ρόλο διαδραμάτισε η Unesco; Ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν στο μέλλον;

α) Από τη δεκαετία του 1960 και μετά άρχισαν σοβαρές αναστηλωτικές και οικοδομικές εργασίες στις Ι. Μονές των Μετεώρων με πρωτοβουλία και ενέργειες των μητροπολιτών Τρίκκης και Σταγών Διονυσίου, Στεφάνου και Αλεξίου. Οι εργασίες αναστήλωσης και συντήρησης των μετεωρίτικων μνημείων συνεχίζονται μέχρι σήμερα με τη συμπαράσταση του μητροπολίτη Σταγών και Μετεώρων κ. Σεραφείμ, τους κόπους των ηγουμένων και μοναχών, τις μελέτες και κατασκευές του αρχιτέκτονα κ. Σωτηρίου Τζήμα και την επίβλεψη και βοήθεια του προϊσταμένου της 7^ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (Αρμόδιας Αρχαιολογικής υπηρεσίας της Περιοχής) κ. Λάζαρου Δεριζιώτη. Έχουν στερεωθεί οι τοιχοποιίες, έγιναν αρμολογήσεις, ενέσεις τσιμέντου, αναπαλαιώσεις κτισμάτων, συντήρηση και καθαρισμός τοιχογραφιών και τέμπλων. Επίσης έχουν αναστηλωθεί δύο ερειπωμένες Ι. Μονές. : α) η Ι. Μονή Αγίου Νικολάου Μπάντοβα, που ιδρύθηκε γύρω στα 1400 και είναι μετόχι της Ι. Μονής Αγίας Τριάδος και β) η Ι. Μονή Υπαπαντής, που ιδρύθηκε γύρω στα 1366, έχει πολύ ωραίες τοιχογραφίες σε ‘Aριστη κατάσταση και είναι μετόχι της Ι. Μονής Μεταμορφώσεως (Μεγάλου Μετεώρου). Ελπίζουμε ότι με την πάροδο του χρόνου και τη βοήθεια του Θεού θα αναστηλώσουμε και άλλα ερειπωμένα μοναστήρια των Αγίων Μετεώρων.

β) Η UNESCO, όπως είπαμε στην αρχή, έχει χαρακτηρίσει τα ‘Aγια Μετέωρα ως διατηρητέο μνημείο της ανθρωπότητας . Από εκεί και πέρα χρειάζονται πολλά χρήματα για την αγορά των υλικών και την αμοιβή των εργατών. Η χρηματοδότηση των εργασιών γίνεται: α) από το Κράτος μέσω των Υπουργείων Πολιτισμού και Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, β) από τα κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και γ) από χρήματα των ίδιων των μοναστηριών.

γ) Τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν στο μέλλον δεν είναι άλλα από την συνεχή συντήρηση του μνημειακού πλούτου των Ιερών Μονών. Όταν θα υπάρχει πρόβλημα σε κάποιο χώρο, θα πρέπει να λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα. Για παράδειγμα, στο καθολικό της Ι. Μονής Ρουσάνου από την παρουσία πολλών επισκεπτών δημιουργείται υψηλή υγρασία, που καταστρέφει τις τοιχογραφίες. Εδώ λοιπόν, πρέπει να χρησιμοποιηθούν αφυγραντήρες, που να εξατμίζουν την υγρασία ή να την απορροφούν, για να μη μεγαλώνει η φθορά στις τοιχογραφίες του ναού.

12) Τελειώνοντας, θέλουμε να μας πείτε ποια είναι η συμβολή της τοπικής κοινωνίας στη δημιουργία, εξέλιξη και συντήρηση των μετεωρίτικων μοναστηριών;

Βέβαια και η τοπική κοινωνία συνέβαλε στη διατήρηση, εξέλιξη και συντήρηση των μοναστηριών, εκτός από το κράτος, την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα ίδια τα μοναστήρια. Καλαμπακιώτες και Τρικαλινοί βοήθησαν πολύ. Κάποτε όταν πήρε φωτιά το γηροκομείο της Ι. Μονής Βαρλαάμ και η Ι. Μονή Ρουσάνου, οι Καστρακινοί έσπευσαν αμέσως για βοήθεια, ώστε η φωτιά να σβηστεί.